Zapalenie płuc u dzieci to poważna choroba układu oddechowego, która wymaga szczególnej uwagi zarówno ze strony rodziców, jak i lekarzy. Warto podkreślić, że wczesne rozpoznanie i odpowiednie leczenie mają kluczowe znaczenie dla skutecznej terapii oraz zapobiegania ewentualnym powikłaniom.

Zapalenie płuc to poważna choroba układu oddechowego, występująca u dzieci. Kryterium jej rozpoznania stanowią kaszel, gorączka oraz cechy obecności stanu zapalnego miąższu płuc w badaniu fizykalnym, które stwierdza lekarz. Choroba ta przebiega z różnymi możliwymi objawami takimi jak:

• kaszel z odkrztuszaniem wydzieliny lub bez,
• duszność,
• ból w klatce piersiowej,
• gorączka,
• osłabienie,
• bóle mięśni,
• dreszcze,
• zmiany osłuchowe stwierdzane przez lekarza,
• obecność markerów stanu zapalnego w wynikach badań laboratoryjnych, takie jak podniesione wartości leukocytów i CRP,
• bóle brzucha,
• wymioty,
• biegunka,
• wysypki,
• światłowstręt,
• obrzęki i/lub bóle stawów.

RODZAJE ZAPALENIA PŁUC U DZIECI

Wyróżniamy pozaszpitalne zapalenie płuc, czyli takie, które wystąpiło poza szpitalem lub w czasie krótszym niż 48 godzin od początku hospitalizacji oraz szpitalne zapalenie płuc, którego objawy wystąpiły w czasie pobytu w szpitalu lub po upływie 48 godzin od przyjęcia.

Pozaszpitalne zapalenie płuc (PZP) należy do głównych przyczyn umieralności małych dzieci. Według WHO odpowiada za około 2 miliony zgonów rocznie (20% wszystkich zgonów). Na zapadnięcie na chorobę najbardziej narażone są dzieci z najmłodszej grupy wiekowej, a wraz z wiekiem dziecka zapadalność maleje. Nie jest to choroba częsta – zapadalność na nią wynosi ok 36-46 przypadków rocznie na 1000 zachorowań (u dzieci młodszych) i 16 u dzieci starszych. Obecnie zapadalność dodatkowo zmniejsza się dzięki większej powszechności szczepień ochronnych.

JAKIE CZYNNIKI SĄ ODPOWIEDZIALNE ZA WYSTĄPIENIE ZAPALENIA PŁUC U DZIECKA?

Rodzaj patogenu odpowiedzialnego za wystąpienie PZP możemy w przybliżeniu określić na podstawie wieku dziecka.

Zapalenie płuc u noworodków najczęściej jest spowodowane przez bakterie takie jak:

• Streptococcus grupy B
• oraz pałeczki Gram-ujemne (Enterobacteriaceae)

Zapalenie płuc u niemowląt między 1. a 3. miesiącem życia najczęściej jest wywołane przez:

• Ureaplasma urealyticum,
• Chlamydia trachomatis,
• wirusy,
• Streptococcus pneumoniae,
• Staphylococcus aureus,
• Bordetella pertussis.

Zapalenie płuc u niemowląt między 4. a 12. miesiącem życia najczęściej jest spowodowane:

• wirusami,
• Streptococcus pneumoniae,
• Haemophilus influenzae,
• Staphylococcus aureus,
• Moraxella catarrhalis.

Zapalenie płuc u dzieci między 1. a 5. rokiem życia najczęściej wywoływane jest przez:

• wirusy,
• Streptococcus pneumoniae,
• Mycoplasma pneumoniae,
• Chlamydophila pneumoniae.

Zapalenie płuc u dzieci powyżej 5. roku życia najczęściej jest spowodowane:

• Streptococcus pneumoniae,
• Mycoplasma pneumoniae,
• Chlamydophila pneumoniae.

CIĘŻKI PRZEBIEG CHOROBY

Na możliwy ciężki przebieg choroby mogą wskazywać następujące objawy:

• gorączka powyżej 38,5 stopnia Celsjusza,
• nasilona duszność,
• bezdechy,
• sinica,
• hipoksemia,
• trudności w karmieniu,
• objawy odwodnienia,
• szybka akcja serca,
• zmieniony stan świadomości dziecka.

CZYNNIKI RYZYKA WYSTĄPIENIA CHOROBY

Do czynników ryzyka wystąpienia zapalenia płuc u dziecka zaliczamy:

• wiek dziecka,
• przewlekłe choroby układu oddechowego,
• przewlekłe choroby układu krążenia,
• zaburzenia odporności,
• stany sprzyjające zachłystywaniu się takie jak choroby neurologiczne, mózgowe porażenie dziecięce, zaburzenia świadomości,
• zaburzenia budowy lub funkcji rzęsek.

CZY W PRZYPADKU ZAPALENIA PŁUC U DZIECKA KONIECZNA JEST HOSPITALIZACJA?

Na to pytanie nie da się jednoznacznie odpowiedzieć. Prawidłowo rozpoznane zapalenie płuc i odpowiednio dobrane leczenie najczęściej pozwalają na skuteczne leczenie w domu. Jednak ewentualna hospitalizacja pozostaje do decyzji lekarza, który po zbadaniu dziecka oceni stopień ciężkości jego choroby. Hospitalizacja może być konieczna u niemowląt poniżej 6. miesiąca życia, w przypadku wystąpienia wcześniej wspomnianych objawów alarmujących, świadczących o ciężkim przebiegu choroby, a także u dzieci z chorobami współistniejącymi jak na przykład astma.

JAK STAWIANA JEST DIAGNOZA?

Diagnozę zapalenia płuc zawsze stawia lekarz na podstawie wywiadu i objawów, które prezentuje pacjent. Lekarz przeprowadzi również badanie fizykalne. W warunkach ambulatoryjnych zwykle nie przeprowadza się wnikliwej diagnostyki mikrobiologicznej. Jeżeli jednak dziecko trafi do szpitala, zostaną przeprowadzone dodatkowe badania laboratoryjne krwi (CRP, liczba leukocytów, prokalcytonina, jonogram surowicy) oraz diagnostyka mikrobiologiczna. Mogą zostać pobrane wymazy z nosogardła w celu identyfikacji antygenów wirusowych. W ciężkich postaciach mogą zostać zlecone posiewy plwociny, posiew krwi, badanie bakteriologiczne płynu opłucnowego. W ciężkim, wymagającym hospitalizacji PZP może być konieczna dodatkowo diagnostyka radiologiczna. Wówczas lekarz zleci wykonanie zdjęcia rentgenowskiego klatki piersiowej. Takie działanie może być również konieczne u dziecka do 5. roku życia z gorączką powyżej 39 stopni Celsjusza o nieznanej przyczynie.

LECZENIE ZAPALENIA PŁUC U DZIECI

O sposobie leczenia zapalenia płuc u dzieci decyduje lekarz. Postępowanie zależy od ciężkości przebiegu zapalenia płuc. W łagodnym przebiegu leczenie może być prowadzone ambulatoryjnie, w cięższych przypadkach lekarz zdecyduje o hospitalizacji. W przypadku zapalenia płuc o etiologii wirusowej zlecone zostanie leczenie objawowe, czyli podawanie leków przeciwgorączkowych i przeciwbólowych, nawodnienie, właściwa dieta, dostęp do świeżego i chłodnego powietrza. Jeśli zapalenie płuc ma etiologię bakteryjną, konieczne będzie wdrożenie antybiotyku. W zależności od wieku dziecka i obrazu klinicznego lekarz określa prawdopodobną etiologię i w zależności od tego dobiera właściwy antybiotyk, zleca go w odpowiedniej dla dziecka dawce i przez określony czas. Najczęściej stosowane u dzieci antybiotyki w przypadku zapalenia płuc to:

• klarytromycyna,
• cefuroksym,
• amokscycylina z kwasem klawulanowym,
• cefotaksym,
• ceftriakson,
• kloksacylina,
• azytromycyna.

W przypadku bakteryjnych zapaleń płuc antybiotykoterapia jest głównym działaniem terapeutycznym, a leczenie objawowe – działaniem uzupełniającym.

CO MOŻE ZROBIĆ OPIEKUN, ABY DODATKOWO POMÓC DZIECKU?

• Jeżeli dziecko jest chore, to pierwszym i najważniejszym działaniem rodzica powinno być zabranie dziecka na wizytę u lekarza pediatry. Lekarz postawi właściwą diagnozę, zleci odpowiednie leczenie i zaleci dalsze postępowanie.
• Rodzice powinni stosować się do zaleceń lekarza, podawać zlecone przez lekarza leki w odpowiedniej dawce i określonych odstępach czasowych. Te i inne niezbędne informacje lekarz poda w trakcie wizyty.
• Jeśli podajemy dziecku antybiotyk, należy podawać mu również probiotyk, najlepiej między dawkami antybiotyku.
• Gdy podajemy leki przeciwgorączkowe/przeciwbólowe, należy upewnić się, że prawidłowo przeliczyliśmy dawkę na masę ciała dziecka, a nie ze względu na jego wiek.
• W trakcie leczenia choroby rodzice powinni zapewnić dziecku odpoczynek, nawodnienie i dostęp do świeżego, chłodnego powietrza. Optymalne jest utrzymanie temperatury na poziomie 19-20 stopni Celsjusza.
• Bezwzględnie należy wyeliminować narażenie dziecka na dym tytoniowy.
• Jeśli mimo leczenia zgodnie z zaleceniami lekarza objawy nie ustąpią, niezbędna będzie ponowna wizyta u lekarza.

Odpowiednie leczenie zapalenia płuc jest niezwykle ważne, ponieważ zapalenie płuc może prowadzić do różnych powikłań takich jak: wysięk w jamie opłucnej, ropniak opłucnej, ropień lub ropnie płuca czy martwicze zapalenie płuc.

SZPITALNE ZAPALENIE PŁUC (SZP)

Do istotnych czynników ryzyka SZP należą hospitalizacja na oddziale intensywnej terapii, wykonywane procedury zabiegowe i choroby przewlekłe. Na oddziałach niemowlęcych najczęstszym czynnikiem etiologicznym są wirusy (głównie RSV). W pierwszych 4 dniach hospitalizacji bakteryjne czynniki etiologiczne są takie same jak w przypadku PZP. Od 5. dnia dominują bakterie Gram-ujemne takie jak: Pseudomonas aeruginosa, Escherichia coli, Klebsiella pneumoniae, Legionella pneumophila, Acinetobacter spp. oraz Gram-dodatnie gronkowce (MRSE, MRSA). Takie bakterie są groźniejsze od tych, które zwykle wywołują zapalenie płuc, a co za tym idzie, terapia jest dłuższa i bardziej żmudna.

Czynniki ryzyka SZP to między innymi:

• antybiotykoterapia w ostatnich 3 miesiącach,
• czas hospitalizacji dłuższy niż 5 dni,
• wrodzone niedobory odporności,
• leczenie immunosupresyjne,
• ciężki stan ogólny chorego.

JAK ZAPOBIEGAĆ WYSTĘPOWANIU ZAPALEŃ PŁUC U DZIECI?

Oto najważniejsze sposoby, które pozwalają zmniejszyć ryzyko zachorowania dziecka:

• szczepienia ochronne,
• przestrzeganie zasad higieny, zwłaszcza higieny rąk, mycie rąk po przyjściu do domu, podroży komunikacją miejską, przed kontaktem z dzieckiem,
• izolacja pacjentów, zwłaszcza zakażonych wirusem RS,
• karmienie piersią (u niemowląt),
• unikanie narażenia na dym tytoniowy w otoczeniu dziecka,
• profilaktyczne stosowanie leków przeciwbakteryjnych w uzasadnionych przypadkach (na przykład jeśli matka jest zakażona Streptococcus agalactiae, Chlamydia trachomatis, ponieważ wtedy istnieje zwiększone ryzyko wystąpienia zapalenia płuc spowodowanego tymi bakteriami u noworodka,
• unikanie kontaktu z osobami mającymi objawy infekcji dróg oddechowych,
• chronienie dziecka przed zmianami temperatury, na przykład przed wychodzeniem na mróz bez odpowiedniego ubrania,
• unikanie przegrzewania i zbyt wysokiej temperatury w pomieszczeniach, w których przebywa dziecko,
• sprawdzanie jakości powietrza i unikanie eksponowania dziecka na smog,
• dokładne leczenie każdej infekcji dróg oddechowych.

Zapalenie płuc u dziecka może mieć różne czynniki etiologiczne i różny przebieg. Niezależnie od tych czynników, należy zadbać o odpowiednie leczenie i komfort dziecka. Nie należy narażać go również niepotrzebnie na czynniki ryzyka, które sprzyjają wystąpieniu tej choroby i innych infekcji układu oddechowego. W przypadku zapalenia płuc każdorazowo niezbędna jest fachowa porada lekarska i ustalenie właściwego postępowania. Wcześnie zdiagnozowane i leczone zapalenie płuc ma dobre rokowanie, ale jeśli będziemy działać niewłaściwie, może mieć konsekwencje w postaci powikłań. Dlatego tak ważna jest również profilaktyka, by w miarę możliwości uniknąć zakażeń mogących prowadzić do zapalenia płuc.

Autorka artykułu: Liliana Klim
Artykuł powstał w ramach wolontariatu w obszarze promocji zdrowia na rzecz Fundacji Uniwersyteckiego Szpitala Dziecięcego w Krakowie „O ZDROWIE DZIECKA”. 

Powyższy artykuł ma charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie stanowi profesjonalnej porady. Zawarte w nim wskazówki mają na celu pogłębianie wiedzy i świadomości czytelnika, jednak każdorazowe wdrożenie opisanych rozwiązań lub metod powinno być poprzedzone konsultacją ze specjalistą w danej dziedzinie. Tylko indywidualne podejście oraz opinia eksperta zapewnią bezpieczeństwo i adekwatność stosowania się do przedstawionych w artykule zaleceń.