Donacja i transplantacja narządów u dzieci to jedno z najważniejszych i zarazem najbardziej wymagających zagadnień współczesnej medycyny. Choć postęp w tej dziedzinie daje dzieciom szansę na nowe, lepsze życie, liczba przeszczepów nadal pozostaje niewystarczająca, co sprawia, że wielu małych pacjentów oczekuje na odpowiedniego dawcę miesiącami, a czasem nawet latami.

Historia transplantacji narządów sięga starożytności, jednak nowoczesna transplantologia zaczęła rozwijać się w XX wieku. Pierwsze udane przeszczepy miały miejsce w latach 50. XX wieku. W latach 60. XX wieku zaczęto dostrzegać potrzebę przeprowadzania przeszczepów u dzieci. W 1967 roku zrealizowano pierwszy przeszczep serca u dziecka w Bostonie, a w 1985 roku wprowadzono programy specjalizujące się w transplantacji pediatrycznej.

W Polsce pierwsze transplantacje narządów u dzieci miały miejsce w latach 80. XX wieku. W 1985 roku w Warszawie wykonano pierwszy przeszczep nerki u dziecka. W kolejnych latach zaczęto rozwijać programy transplantologiczne, a wiele szpitali zaczęło wdrażać techniki transplantacyjne. Obecnie donacja i transplantacja narządów u dzieci to kluczowy element systemu ochrony zdrowia w Polsce, dający szansę na życie i zdrowie najmłodszym pacjentom.

CO TO JEST DONACJA?

Donacja to proces dobrowolnego przekazania części swojego ciała (lub całego narządu, komórek, tkanek) na rzecz innej osoby potrzebującej, najczęściej w celu ratowania jej życia lub poprawy zdrowia. W kontekście medycznym donacja najczęściej odnosi się do oddawania narządów (takich jak nerki, serce, wątroba) czy tkanek (np. szpiku kostnego, rogówki oka) do przeszczepu.
Istnieją dwa rodzaje donacji w medycynie:

• DONACJA ZA ŻYCIA: Dawca oddaje część narządu (na przykład nerkę) lub tkankę (np. szpik kostny) innej osobie, najczęściej bliskiej lub rodzinie. Ten rodzaj donacji wymaga dokładnych badań i zgody dawcy, gdyż może mieć wpływ na jego zdrowie.

• DONACJA POŚMIERTNA: Narządy lub tkanki są pobierane od zmarłej osoby, której za życia wyrażono zgodę na dawstwo, bądź jej rodzina zgodziła się na to po śmierci. Takie przeszczepy mogą uratować życie wielu pacjentom czekającym na narządy.

Donacja narządów jest jednym z kluczowych działań w medycynie transplantacyjnej i umożliwia przeszczepy, które są jedyną szansą na przeżycie dla pacjentów z nieodwracalnymi uszkodzeniami narządów.

CO TO JEST TRANSPLANTACJA?

Transplantacja to proces przeszczepiania narządów, tkanek lub komórek od jednego organizmu (dawcy) do innego (biorcy), którego celem jest zastąpienie uszkodzonego lub chorego organu zdrowym. Transplantacje przeprowadza się wtedy, gdy narząd lub tkanka u biorcy nie funkcjonuje prawidłowo, a nie ma innych skutecznych metod leczenia.

Istnieją trzy rodzaje przeszczepów: autogeniczne, gdy przeszczep własnych tkanek biorcy (np. przeszczep skóry w przypadku poparzeń), allogeniczne, gdy przeszczep od dawcy tego samego gatunku, na przykład od człowieka do człowieka, co jest najczęstszą formą transplantacji narządów i ksenogeniczne gdy przeszczep realizowany jest od innego gatunku, np. zwierzęcia do człowieka. Ten typ przeszczepów jest wciąż w fazie badań.

Transplantacja jest często ostatnią opcją dla pacjentów z niewydolnością narządów, oferując szansę na przedłużenie życia i poprawę jego jakości.

DONACJA I TRANSPLANTACJA U DZIECI – ASPEKTY PRAWNE

W Polsce regulacje dotyczące przeszczepów narządów są ujęte w ustawie z 2005 roku o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów. Zgodnie z prawem, donacja i transplantacja mogą być przeprowadzane w przypadku dzieci, jeśli uzyskano zgodę jego rodziców lub opiekunów prawnych.

Transplantacje i donacje narządów u dzieci są więc przeprowadzane w wyjątkowych przypadkach, a przepisy mają na celu ochronę dobra dziecka – zarówno jako dawcy, jak i biorcy.

DZIECI I DONACJA

Dzieci jako dawcy są uwzględniane tylko wtedy, gdy wyczerpane zostały inne możliwości leczenia, a przeszczep jest jedyną opcją ratowania życia biorcy. W Polsce dzieci mogą być brane pod uwagę jako dawcy narządów lub tkanek w wyjątkowych okolicznościach, istnieją dwa główne przypadki, w których dzieci są brane pod uwagę:

• DONACJA POŚMIERTNA: Najczęstszym przypadkiem jest donacja narządów po śmierci dziecka, kiedy z różnych przyczyn, takich jak nagła choroba lub uraz, stwierdzono śmierć mózgową. W Polsce, jak i w większości krajów, o donacji narządów dziecka mogą zdecydować jego opiekunowie prawni.
  Narządy od zmarłych dzieci są niezwykle cenne, ponieważ mogą uratować życie innych dzieci, które czekają na przeszczep narządów o podobnych rozmiarach i właściwościach, np. nerki, serca czy wątroby.

• DONACJA OD ŻYWEGO DZIECKA: W rzadkich przypadkach możliwa jest również donacja od żyjącego dziecka, ale tylko w szczególnych sytuacjach i pod ścisłą kontrolą medyczną oraz prawną. Zazwyczaj są to przypadki, gdy dziecko może oddać np. fragment wątroby lub jedną z nerek dla rodzeństwa.
  Zgoda na tego typu donację musi być szczegółowo uzasadniona i akceptowana przez komisję etyczną oraz sąd, a także wymaga zgody opiekunów prawnych. Jeśli dziecko jest wystarczająco dorosłe i zdolne do zrozumienia sytuacji, jego opinia również może być uwzględniana w procesie podejmowania decyzji.

KIEDY NALEŻY MYĆ RĘCE?

Dzieci, tak samo jak dorośli, powinny myć ręce regularnie. Oto najważniejsze momenty, w których należy o tym pamiętać:

• PRZED PRZYGOTOWANIEM I SPOŻYCIEM POSIŁKU.
• PO SKORZYSTANIU Z TOALETY.
• PO KONTAKCIE ZE ZWIERZĘTAMI.
• PO WIZYCIE W MIEJSCU PUBLICZNYM LUB PO PRZEJEŹDZIE KOMUNIKACJĄ ZBIOROWĄ.
• PRZED ROZPOCZĘCIEM CZYNNOŚCI HIGIENICZNYCH.
• PO ZAKOŃCZENIU PRAC HIGIENICZNYCH I PORZĄDKOWYCH.

DZIECI I TRANSPLANTACJA

Dzieci są brane pod uwagę jako biorcy narządów lub tkanek w przypadku transplantacji, gdy ich zdrowie lub życie jest poważnie zagrożone, a inne metody leczenia nie są skuteczne. Do najczęstszych sytuacji kwalifikacji dzieci do przeszczepu należą:

• WRODZONE WADY NARZĄDÓW: Dzieci mogą urodzić się z wadami serca, nerek, wątroby czy płuc, które uniemożliwiają prawidłowe funkcjonowanie tych narządów i zagrażają ich życiu. Transplantacja jest często jedyną metodą leczenia, która daje szansę na dłuższe życie i lepsze zdrowie.

• CHOROBY GENETYCZNE I METABOLICZNE: Niektóre dzieci cierpią na choroby genetyczne lub metaboliczne, które prowadzą do stopniowego uszkodzenia narządów, np. mukowiscydoza, która często wymaga przeszczepu płuc, lub choroba Wilsona, która może wymagać przeszczepu wątroby.

• NIEWYDOLNOŚĆ NARZĄDÓW: Jeśli narząd przestaje prawidłowo funkcjonować, a inne terapie, takie jak leki lub dializa (w przypadku nerek), nie przynoszą oczekiwanych efektów, transplantacja może być rozważana. Niewydolność nerek u dzieci jest częstą przyczyną przeszczepu tego narządu.

• CHOROBY ONKOLOGICZNE: W niektórych przypadkach nowotwory wymagają przeszczepu szpiku kostnego lub komórek macierzystych, zwłaszcza gdy inne metody leczenia (np. chemioterapia) nie są skuteczne lub gdy doszło do uszkodzenia szpiku. Jest to częsta procedura przy białaczkach i innych nowotworach krwi.

• USZKODZENIA NARZĄDÓW W WYNIKU INFEKCJI LUB URAZÓW: Zdarza się, że dzieci cierpią na ciężkie infekcje, które mogą trwale uszkodzić narządy, takie jak serce czy płuca. Transplantacja bywa wtedy konieczna, aby zapewnić dziecku możliwość dalszego rozwoju i życia.

Transplantacja u dzieci to skomplikowany proces, który wymaga wszechstronnej oceny medycznej i psychologicznej, a także ścisłego monitorowania po przeszczepie, aby zapewnić prawidłowe przyjęcie się narządu i dobre rokowania na przyszłość.

Przed zakwalifikowaniem do przeszczepu dziecko przechodzi szereg badań, aby ustalić, czy transplantacja jest bezpieczna i czy przyniesie oczekiwane korzyści. W przypadku dzieci szczególnie ważne jest dopasowanie rozmiaru narządu oraz zgodności tkankowej, aby zminimalizować ryzyko odrzutu. Dzieci często mają priorytet na liście oczekujących na przeszczep, ponieważ rozwijający się organizm wymaga szybkiego działania. Jednakże dostępność narządów odpowiedniej wielkości jest ograniczona, dlatego proces może trwać dłużej.

Najczęściej przeszczepianymi narządami u dzieci w Polsce są nerki, wątroba, serce oraz płuca.

POLTRANSPLANT

Poltransplant, czyli Centrum Organizacyjno-Koordynacyjne ds. Transplantacji „Poltransplant”, jest polską instytucją państwową, która koordynuje i nadzoruje procedury związane z transplantologią w Polsce. Powstał w 1996 roku i działa na rzecz rozwoju, organizacji i poprawy dostępności transplantacji narządów, tkanek oraz komórek. Poltransplant jest kluczową organizacją w polskim systemie ochrony zdrowia w zakresie transplantologii, a jego działania mają istotny wpływ na rozwój i dostępność przeszczepów w Polsce.

Do głównych zadań Poltransplantu należą:

• KOORDYNACJA PRZESZCZEPÓW NARZĄDÓW, TKANEK I KOMÓREK: Poltransplant nadzoruje proces pozyskiwania narządów od zmarłych dawców i ich alokacji do biorców, którzy czekają na przeszczep. Obejmuje to zarządzanie listą osób oczekujących oraz dobór zgodnych biorców i dawców.

• PROWADZENIE LIST OCZEKUJĄCYCH: Poltransplant prowadzi centralny rejestr pacjentów oczekujących na przeszczep narządów, tkanek i komórek, dzięki czemu możliwe jest sprawiedliwe i efektywne przydzielanie dostępnych narządów, zwłaszcza w przypadkach wymagających pilnej interwencji.

• REJESTRACJA DAWCÓW I POTENCJALNYCH BIORCÓW: Instytucja ta zajmuje się również prowadzeniem rejestrów osób, które wyraziły zgodę na donację narządów po śmierci, a także tych, które mają przeciwwskazania lub nie wyraziły zgody na bycie dawcami.

• EDUKACJA I PROMOCJA DONACJI NARZĄDÓW: Poltransplant prowadzi kampanie edukacyjne mające na celu zwiększenie świadomości społecznej na temat donacji narządów i tkanek. Dzięki tym działaniom, Polacy są coraz lepiej informowani na temat donacji i przeszczepów, co sprzyja wzrostowi liczby potencjalnych dawców.

• WSPÓŁPRACA MIĘDZYNARODOWA: Poltransplant współpracuje z międzynarodowymi organizacjami, takimi jak Eurotransplant, aby ułatwić wymianę narządów między krajami w przypadku, gdy nie można znaleźć odpowiedniego biorcy w kraju. Umożliwia to dostęp do rzadkich przeszczepów i przyspiesza proces transplantacji.

• MONITOROWANIE WYNIKÓW TRANSPLANTACJI: Poltransplant prowadzi statystyki i ocenia wyniki transplantacji, co pozwala na analizę skuteczności procedur przeszczepowych oraz długoterminowego zdrowia pacjentów po transplantacji.

NAJWAŻNIEJSZE OŚRODKI TRANSPLANTOLOGII DZIECIĘCEJ W POLSCE

W Polsce istnieje kilka ośrodków specjalizujących się w transplantologii dziecięcej, które zajmują się przeszczepami narządów u najmłodszych pacjentów. Są to wyspecjalizowane placówki, które prowadzą zabiegi transplantacji takich narządów jak nerki, wątroba, serce, szpik kostny, a w niektórych przypadkach również płuc.

• INSTYTUT „POMNIK – CENTRUM ZDROWIA DZIECKA” W WARSZAWIE,
• UNIWERSYTECKIE CENTRUM KLINICZNE WARSZAWSKIEGO UNIWERSYTETU MEDYCZNEGO,
• UNIWERSYTECKI SZPITAL DZIECIĘCY W KRAKOWIE,
• GÓRNOŚLĄSKIE CENTRUM ZDROWIA DZIECKA IM. JANA PAWŁA II W KATOWICACH,
• UNIWERSYTECKI SZPITAL KLINICZNY IM. JANA MIKULICZA-RADECKIEGO WE WROCŁAWIU,
• SZPITAL KLINICZNY IM. KAROLA JONSCHERA W POZNANIU,

Każdy z wymienionych ośrodków ma swoją specyfikę i doświadczenie w różnych typach transplantacji. Ze względu na ograniczoną liczbę ośrodków oraz złożoność procedur, transplantacje dziecięce wymagają koordynacji pomiędzy szpitalami, specjalistami i ośrodkami zajmującymi się rejestracją dawców.

ŚWIATOWY DZIEŃ DONACJI I TRANSPLANTACJI

26 października obchodzony jest Światowy Dzień Donacji i Transplantacji.  To święto o randze globalnej, które pierwszy raz odbyło się w Genewie w 2005 roku. Jego celem jest promowanie przeszczepów, w tym celu na całym świecie organizowane są kongresy, konferencje oraz kampanie społeczne dotyczące dawstwa organów.

Powyższy artykuł ma charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie stanowi profesjonalnej porady. Zawarte w nim wskazówki mają na celu pogłębianie wiedzy i świadomości czytelnika, jednak każdorazowe wdrożenie opisanych rozwiązań lub metod powinno być poprzedzone konsultacją ze specjalistą w danej dziedzinie. Tylko indywidualne podejście oraz opinia eksperta zapewnią bezpieczeństwo i adekwatność stosowania się do przedstawionych w artykule zaleceń.