W Polsce obserwuje się wzrost liczby zachorowań na krztusiec, poważną chorobę zakaźną, która rozprzestrzenia się głównie drogą kropelkową i atakuje drogi oddechowe. Najcięższy przebieg krztuśca występuje u najmłodszych dzieci, które nie zostały zaszczepione. Choroba ta może stanowić zagrożenie życia i poważnie wpłynąć na rozwój dziecka, prowadząc do licznych problemów zdrowotnych oraz ciężkiej niepełnosprawności. Jak zatem można chronić dzieci przed krztuścem?

Krztusiec, znany także jako koklusz, został po raz pierwszy opisany w XVI wieku. Guillaume de Baillou, francuski lekarz, dokładnie opisał tę chorobę w 1578 roku, używając łacińskiego terminu „pertussis”, który oznacza intensywny kaszel, typowy dla tej dolegliwości. Dopiero w XX wieku, dzięki badaniom belgijskich bakteriologów Jules’a Bordeta i Octave’a Gengou, zidentyfikowano bakterię Bordetella pertussis jako przyczynę krztuśca.

Mimo że krztusiec jest często uważany za chorobę przeszłości, nadal stanowi poważne zagrożenie dla zdrowia publicznego. Warto wiedzieć, jak dochodzi do zakażenia, jakie są objawy choroby u dzieci oraz jakie leczenie jest potrzebne, aby skutecznie zwalczyć napadowy kaszel.

CO WYWOŁUJE KRZTUSIEC?

Krztusiec, dawniej znany jako koklusz, jest spowodowany zakażeniem bakterią Bordetella pertussis, która produkuje toksynę krztuśca działającą na układ oddechowy.

Zakażenie tą bakterią może nastąpić poprzez kontakt z osobą chorą, zarówno z pełnymi objawami, jak i z osobą, u której przebieg choroby jest łagodny. Infekcja przenosi się drogą kropelkową podczas kaszlu lub kichania, ale możliwe jest również zakażenie poprzez bezpośredni kontakt, choć ryzyko jest wtedy mniejsze.

Okres inkubacji wynosi od 3 do 14 dni, a największa zakaźność występuje w pierwszych dwóch tygodniach choroby. Krztusiec jest bardzo zakaźny – osoby wrażliwe, takie jak niezaszczepione dzieci lub dorośli z osłabioną odpornością, mogą być narażeni na zakażenie w 80-90%.

OBJAWY I POWIKŁANIA KRZTUŚCA

Krztusiec objawia się intensywnymi napadami kaszlu, które są często związane z dusznościami i świszczącym oddechem. Osoba kaszląca ma trudności z oddychaniem i kontrolowaniem ataków kaszlu. U małych dzieci, napady kaszlu mogą prowadzić do wymiotów. Choroba ma przewlekły charakter, co oznacza, że objawy mogą utrzymywać się przez wiele tygodni po ustąpieniu głównych objawów.

Objawy krztuśca mogą różnić się w zależności od wieku i odporności pacjenta i przebiegają w trzech fazach:

1. Faza nieżytowa: Trwa około 14 dni i obejmuje katar, suchy kaszel, stan podgorączkowy u dzieci oraz czasami zapalenie spojówek.
2. Faza napadowego kaszlu: Spowodowana toksynami wydzielanymi przez Bordetella pertussis. Powodują one intensywne napady kaszlu, zwłaszcza w nocy, co utrudnia dziecku spokojny sen. Podczas ataku twarz dziecka staje się czerwona, a kaszel może powodować wysuwanie języka. Napięcie mięśniowe może prowadzić do mimowolnego wypróżniania. Końcowym objawem ataku jest charakterystyczny odgłos „piania” i wymioty. Silny kaszel może powodować wybroczyny na twarzy lub wylewy spojówkowe.
3. Faza rekonwalescencji: W tej fazie napady kaszlu stają się rzadsze i mniej intensywne, a nocne ataki ustępują szybciej. Kaszel może utrzymywać się długo i przejść w przewlekły, ponieważ błony śluzowe dróg oddechowych potrzebują czasu na regenerację. Rodzice powinni pamiętać, że przedłużający się kaszel mimo stosowania antybiotyków nie oznacza nieskuteczności leczenia. Kaszel może być wywołany przez zmiany temperatury, drażniące substancje w powietrzu lub silne emocje.

Najcięższy przebieg choroby występuje u niemowląt, zwłaszcza tych, które nie są jeszcze odporne, przed ukończeniem 6. miesiąca życia. Poza uporczywym kaszlem mogą wystąpić groźne powikłania, takie jak zapalenie płuc, niedotlenienie mózgu, pęknięcie tętniaka, krwawienie z uszu i nosa, omdlenia, bezdechy, obrzęk twarzy czy złamania żeber spowodowane napadowym kaszlem. Kaszel i wymioty mogą prowadzić do niedożywienia, co jest szczególnie niebezpieczne dla niemowląt i dzieci w fazie intensywnego wzrostu.

JAK ROZPOZNAJE SIĘ KRZTUSIEC?

Na początku krztusiec może przypominać ciężkie przeziębienie, jednak jeśli kaszel utrzymuje się dłużej niż 7 dni, warto podejrzewać krztusiec i skonsultować się z lekarzem.

W diagnostyce krztuśca stosuje się trzy główne metody laboratoryjne:

• Posiew: Wykonuje się z wymazu lub aspiratu z nosowej części gardła. Metoda ta jest stosowana, gdy kaszel trwa krócej niż 21 dni.
• PCR: Używana do diagnozowania krztuśca we wszystkich grupach wiekowych. Optymalnym materiałem jest wymaz z nosowej części gardła, chociaż w przypadku osób niehospitalizowanych wystarczający jest wymaz z ustnej części gardła.
• Badania serologiczne: Stosowane u starszych dzieci i dorosłych, jeśli kaszel trwa dłużej niż 14 dni. Analizuje się surowicę.

LECZENIE KRZTUŚCA

Skuteczne leczenie krztuśca wymaga zastosowania antybiotyków, które hamują rozwój zakażenia i skracają okres zakaźności. Badania wykazały, że pacjent przyjmujący antybiotyk przestaje być zagrożeniem dla innych po 5 dniach leczenia.

Napady kaszlu można łagodzić jedynie objawowo, choć leki przeciwkaszlowe nie zawsze są skuteczne w przypadku krztuśca. Niemowlęta i małe dzieci mogą wymagać hospitalizacji, co zapewnia odpowiednią opiekę i szybszą reakcję w razie problemów z oddychaniem. W przypadku starszych dzieci i młodzieży, jeśli przebieg choroby jest łagodniejszy, możliwe jest leczenie w domu, pod warunkiem przestrzegania zaleceń pediatry.

SZCZEPIENIA OCHRONNE PRZECIWKO KRZTUŚCOWI

Krztusiec jest szczególnie niebezpieczny dla noworodków i niemowląt, u których może przebiegać znacznie ciężej niż u starszych dzieci, młodzieży czy dorosłych. Może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak zapalenie płuc, oskrzeli, zapalenie ucha środkowego, drgawki, bezdechy, a nawet krwawienia wewnętrzne. Najcięższym powikłaniem krztuśca może być zgon. Przechorowanie krztuśca nie zapewnia trwałej odporności – można zachorować wielokrotnie, niezależnie od wieku.

Jedynym skutecznym sposobem zapobiegania krztuścowi są szczepienia ochronne, które są częścią obowiązkowego programu szczepień dla dzieci. Szczepionki DTP, stosowane w profilaktyce, zawierają składniki przeciwko błonicy, tężcowi i krztuścowi. Wyróżnia się szczepionki DTwP, zawierające pełnokomórkowy składnik krztuśca, oraz DTaP, z bezkomórkowym składnikiem. Pierwszą dawkę szczepionki podaje się w 2. miesiącu życia, następne w 3-4, 5 i 16-18 miesiącu życia (szczepionką DTaP również w 6. roku życia).
Więcej o kalendarzu szczepień>>>

Efektywność szczepienia DTwP utrzymuje się przez 10-12 lat, podczas gdy szczepionka DTaP działa przez około 5 lat. Dorośli powinni co 10 lat poddawać się szczepieniom przypominającym, aby zapewnić sobie ochronę przed krztuścem i jego powikłaniami. Osoby zaszczepione rzadziej zapadają na tę chorobę, a jeśli do zakażenia dojdzie, objawy są znacznie łagodniejsze niż u osób niezaszczepionych.

WARTO WIEDZIEĆ!

By na bieżąco znać zagrożenie i wiedzieć, jak najlepiej chronić siebie i swoich bliskich, warto monitorować informacje o krztuścu.  W tym celu najlepiej sprawdzać strony internetowe instytucji zdrowia publicznego, takich jak:

• Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny>>>
• Ministerstwo Zdrowia>>>
• Narodowy Fundusz Zdrowia>>>

Powyższy artykuł ma charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie stanowi profesjonalnej porady. Zawarte w nim wskazówki mają na celu pogłębianie wiedzy i świadomości czytelnika, jednak każdorazowe wdrożenie opisanych rozwiązań lub metod powinno być poprzedzone konsultacją ze specjalistą w danej dziedzinie. Tylko indywidualne podejście oraz opinia eksperta zapewnią bezpieczeństwo i adekwatność stosowania się do przedstawionych w artykule zaleceń.