Błonica jest wyjątkowo niebezpieczną chorobą zakaźną, szczególnie groźną dla dzieci. Wywołana przez bakterie Corynebacterium diphtheriae, może prowadzić do poważnych komplikacji, takich jak uszkodzenie serca, nerek i układu nerwowego. Bez odpowiedniego leczenia, błonica może prowadzić do niewydolności oddechowej, a nawet śmierci. Warto zaznaczyć, że szczepienia ochronne skutecznie zapobiegają zachorowaniom na błonicę, a ich brak naraża dzieci na poważne ryzyko zdrowotne.

ZACHOROWANIA NA BŁONICĘ – RYS HISTORYCZNY

Błonica (inaczej dyfteryt) to choroba zakaźna, która przez wieki zbierała tragiczne żniwo, szczególnie wśród dzieci. Pierwsze wzmianki o chorobie pochodzą już ze starożytnej Grecji i Egiptu, gdzie opisywano przypadki śmiertelnych infekcji gardła z powstawaniem charakterystycznych nalotów. W średniowieczu błonica była częstą przyczyną zgonów dzieci, jednak dopiero w XIX wieku zaczęto rozumieć jej etiologię i mechanizm działania.

W 1883 roku niemiecki bakteriolog Edwin Klebs odkrył bakterię Corynebacterium diphtheriae, a Friedrich Löffler w 1884 roku potwierdził jej rolę w rozwoju choroby. Przełomem w walce z błonicą było opracowanie antytoksyny błoniczej w 1890 roku przez Emila von Behringa i Shibasaburo Kitasato, co znacząco poprawiło wyniki leczenia. Mimo tego, przed wprowadzeniem masowych szczepień w latach 40. XX wieku błonica powodowała liczne epidemie i tysiące zgonów rocznie na całym świecie.

W Polsce błonica była poważnym problemem epidemicznym aż do połowy XX wieku. Dzięki powszechnym szczepieniom liczba zachorowań drastycznie spadła. Obecnie przypadki błonicy są rzadkie, ale nadal występują, zwłaszcza w regionach o niskim poziomie wyszczepienia.

BŁONICA, CO TO ZA CHOROBA?

Błonica to poważna bakteryjna choroba zakaźna wywoływana przez Corynebacterium diphtheriae. Bakteria ta produkuje toksynę błoniczą, która uszkadza tkanki i może prowadzić do poważnych powikłań. Najczęściej atakuje układ oddechowy, powodując ostre zapalenie górnych dróg oddechowych, ale może także dotyczyć skóry (błonica skórna) i innych narządów.

Błonica jest chorobą przenoszoną drogą kropelkową – można się nią zarazić poprzez bezpośredni kontakt z osobą chorą lub nosicielem bakterii, a także przez skażone przedmioty. Najczęściej chorują dzieci i osoby niezaszczepione.

Błonica występuje w różnych postaciach:

• Błonica gardła i migdałków – najczęstsza postać choroby, objawiająca się szarobiałymi nalotami w gardle.
• Błonica krtani – może prowadzić do trudności w oddychaniu i wymaga natychmiastowej interwencji lekarskiej.
• Błonica nosa – rzadsza forma choroby, prowadząca do wydzieliny z nosa z domieszką krwi.
• Błonica skórna – objawia się zmianami skórnymi, które mogą przypominać owrzodzenia.

JAK DOCHODZI DO ZAKAŻENIA?

Do zakażenia dochodzi najczęściej drogą kropelkową, czyli poprzez kontakt z wydzielinami z dróg oddechowych osoby zakażonej. Bakterie Corynebacterium diphtheriae mogą również przenosić się przez kontakt bezpośredni z zakażoną skórą lub przedmiotami, które miały kontakt z osobą chorą (np. ręczniki, pościel).

Zakażenie może wystąpić również w wyniku kontaktu z powierzchniami zanieczyszczonymi bakteriami. Błonica jest szczególnie niebezpieczna, ponieważ osoba zakażona może nie mieć od razu objawów, a mimo to być źródłem zakażenia dla innych. Bakterie mogą namnażać się w organizmach nosicieli i wydzielać toksyny, które są odpowiedzialne za poważne uszkodzenia tkanek i organów.

Warto podkreślić, że błonica jest chorobą wysoce zakaźną, a jej przenoszenie może następować w miejscach o dużym zagęszczeniu ludzi.

OBJAWY BŁONICY

Okres inkubacji błonicy wynosi od 2 do 5 dni. Błonica najczęściej atakuje górne drogi oddechowe i może objawiać się na różne sposoby w zależności od lokalizacji infekcji. Do głównych objawów należą:

• Ból gardła i gorączka – Choroba zaczyna się od umiarkowanej gorączki (około 38-39°C), ogólnego osłabienia oraz bólu gardła.
• Szarawe naloty na migdałkach i błonie śluzowej gardła – Charakterystycznym objawem błonicy jest tworzenie się grubej, szarej błony rzekomej, która może utrudniać połykanie i oddychanie.
• Obrzęk szyi („szyja prokonsula”) – W zaawansowanych przypadkach może dojść do znacznego powiększenia węzłów chłonnych i obrzęku szyi, co nadaje jej charakterystyczny wygląd.
• Problemy z oddychaniem – Nagromadzenie błon rzekomych może prowadzić do duszności, a w skrajnych przypadkach do zamknięcia dróg oddechowych.
• Chrypka i trudności w mowie – Jeśli zakażenie obejmuje krtań, może prowadzić do zmiany barwy głosu i trudności w artykulacji.
• Zmęczenie i osłabienie – Toksyna wytwarzana przez bakterię może powodować ogólne zmęczenie i osłabienie mięśni.

Błonica może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak zapalenie mięśnia sercowego, które może skutkować niewydolnością serca, neuropatie, prowadzone do porażeń mięśni oddechowych oraz niewydolność nerek i uszkodzenia narządów wewnętrznych.

LECZENIE BŁONICY

Leczenie błonicy obejmuje kilka kluczowych elementów, które mają na celu eliminację bakterii, neutralizację toksyn oraz zapobieganie powikłaniom.

• Podanie antytoksyny przeciwbłoniczej – Najważniejszym elementem terapii jest jak najszybsze podanie antytoksyny błoniczej, która neutralizuje toksynę wytwarzaną przez bakterię. Lek ten jest podawany dożylne lub domięśniowo i skutecznie zapobiega uszkodzeniom narządów.
• Antybiotykoterapia – W celu eliminacji bakterii stosuje się antybiotyki, takie jak penicylina lub erytromycyna. Kuracja trwa zazwyczaj 10-14 dni i pomaga zahamować rozwój infekcji oraz ograniczyć jej przenoszenie na inne osoby.
• Hospitalizacja i monitorowanie – Ze względu na ryzyko powikłań, pacjenci z błonicą zazwyczaj są hospitalizowani, często na oddziałach intensywnej terapii. Monitorowanie funkcji serca i układu oddechowego jest kluczowe w cięższych przypadkach.
• Leczenie objawowe – Wspomagająco stosuje się tlenoterapię w przypadku duszności, leki przeciwgorączkowe oraz odpowiednie nawodnienie organizmu.
• Izolacja pacjenta – Chory na błonicę powinien być izolowany, aby zapobiec rozprzestrzenianiu się choroby. Personel medyczny i osoby mające kontakt z pacjentem powinny stosować odpowiednie środki ochrony.

Po wyleczeniu pacjent powinien unikać wysiłku fizycznego przez kilka tygodni, szczególnie jeśli doszło do zajęcia serca. Wskazana jest rehabilitacja i regularna kontrola lekarska.

Najskuteczniejszą metodą zapobiegania błonicy jest szczepienie, które znajduje się w kalendarzu szczepień ochronnych. Podawana w kilku dawkach szczepionka DTP (przeciw błonicy, tęcowi i krztuścowi) zapewnia długotrwałą ochronę przed zakażeniem.

Błonica to groźna choroba wymagająca szybkiego leczenia, w tym podania antytoksyny i antybiotyków. Hospitalizacja oraz środki izolacyjne pomagają w kontroli choroby i ograniczeniu jej rozprzestrzeniania się. Kluczową rolę w zwalczaniu błonicy odgrywa profilaktyka w postaci szczepień ochronnych, które skutecznie chronią przed zachorowaniem.

DLACZEGO BŁONICA JEST TAK NIEBEZPIECZNA?

Błonica jest szczególnie groźna ze względu na produkcję toksyny błoniczej, która może prowadzić do:

• zablokowania dróg oddechowych przez błony rzekome,
• zapalenia mięśnia sercowego (mogącego prowadzić do niewydolności serca),
• porażenia nerwów obwodowych (np. porażenie przepony i problem z oddychaniem),
• niewydolności wielonarządowej.

Bez leczenia śmiertelność błonicy może wynosić nawet 50%, a przy odpowiednim leczeniu spada do 5-10%.

PROGRAM SZCZEPIEŃ PRZECIWKO BŁONICY

Szczepienia przeciwko błonicy są kluczowym elementem profilaktyki. Program szczepień przeciwko błonicy w Polsce jest obowiązkowy i w pełni finansowany przez państwo. Zgodnie z aktualnymi zaleceniami, dzieci są szczepione przeciwko błonicy w ramach tzw. szczepionki skojarzonej, która zawiera również składniki przeciwko tężcowi i krztuścowi. Szczepienie to jest częścią programu szczepień ochronnych i odbywa się zgodnie z określonym harmonogramem:

• pierwsza dawka: 2. miesiąc życia,
• druga dawka: 4. miesiąc życia,
• trzecia dawka: 6. miesiąc życia,
• czwarta dawka: pomiędzy 16-18 miesiącem życia,
• piąta dawka: 6. rok życia.

Po zakończeniu programu szczepień podstawowych, zaleca się podawanie dawek przypominających:

• pierwsze szczepienie przypominające: 14. rok życia,
• drugie szczepienie przypominające: 19. rok życia
• kolejne szczepienia przypominające dla dorosłych zalecane są co 10 lat.

Systematyczne szczepienie dzieci oraz dorosłych jest kluczowym elementem zapobiegania wystąpieniu choroby w populacji.

Szczepionki stosowane w Polsce są bezpieczne i skuteczne. Zawierają inaktywowane bakterie lub ich fragmenty, co oznacza, że nie mogą wywołać choroby. Skutki uboczne po szczepieniach są zazwyczaj łagodne i krótkotrwałe, takie jak zaczerwienienie lub obrzęk w miejscu ukłucia. W rzadkich przypadkach mogą wystąpić poważniejsze reakcje, jednak są one monitorowane i rzadko prowadzą do poważnych konsekwencji zdrowotnych.

Program szczepień przeciwko błonicy ma kluczowe znaczenie nie tylko dla zdrowia jednostki, ale również dla zdrowia publicznego. Wysoka wyszczepialność w populacji pozwala na osiągnięcie tzw. odporności zbiorowej, która chroni osoby nie mogące być zaszczepione (np. z powodu przeciwwskazań zdrowotnych). Dzięki szeroko zakrojonemu programowi szczepień, Polska osiągnęła jeden z najwyższych poziomów odporności na błonicę w Europie, co znacznie ogranicza ryzyko wystąpienia epidemii.

Mimo że błonica stała się rzadką chorobą w Polsce, jej potencjalna groźba nie powinna być bagatelizowana. W ostatnich latach pojawiły się przypadki zachorowań na błonicę, co pokazuje, jak szybko choroba może się rozprzestrzenić, szczególnie w przypadku osób, które nie zostały zaszczepione lub nie otrzymały dawki przypominającej. Z tego powodu utrzymanie wysokiego poziomu szczepień w Polsce jest kluczowe.

WARTO WIEDZIEĆ!

By na bieżąco znać zagrożenie i wiedzieć, jak najlepiej chronić siebie i swoich bliskich, warto monitorować informacje o zachorowaniach na błonicę.  W tym celu najlepiej sprawdzać strony internetowe instytucji zdrowia publicznego, takich jak:

• Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny>>>
• Ministerstwo Zdrowia>>>
• Narodowy Fundusz Zdrowia>>>

Błonica jest chorobą, która może prowadzić do poważnych powikłań, a w niektórych przypadkach nawet do śmierci, dlatego nie należy lekceważyć szczepień ani ignorować potrzeby ich aktualizacji. Błonica to groźna choroba zakaźna, która przed erą szczepień powodowała liczne zgony. Choć dzięki szczepieniom występuje rzadziej, nadal stanowi poważne zagrożenie, zwłaszcza wśród niezaszczepionych. Kluczowe znaczenie ma profilaktyka w postaci szczepień oraz szybkie leczenie w przypadku zakażenia.

Bibliografia

1. Magdzik W., Naruszewicz-Lesiuk D., Zieliński A. Epidemiologia zakażeń i chorób zakaźnych. PZWL, Warszawa, 2015.
2. WHO. Diphtheria: Vaccine-preventable diseases surveillance standards. 2022.
3. CDC. Diphtheria: For Healthcare Professionals. Dostęp: https://www.cdc.gov/diphtheria/index.html
4. Ministerstwo Zdrowia, Narodowy Program Szczepień. Dostęp: https://www.gov.pl/web/zdrowie/szczepienia-obowiazkowe

Powyższy artykuł ma charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie stanowi profesjonalnej porady. Zawarte w nim wskazówki mają na celu pogłębianie wiedzy i świadomości czytelnika, jednak każdorazowe wdrożenie opisanych rozwiązań lub metod powinno być poprzedzone konsultacją ze specjalistą w danej dziedzinie. Tylko indywidualne podejście oraz opinia eksperta zapewnią bezpieczeństwo i adekwatność stosowania się do przedstawionych w artykule zaleceń.