Czerniak to nowotwór, którego nie wolno lekceważyć – potrafi rozwijać się szybko i zagrażać życiu. Mimo że kojarzy się głównie z dorosłymi, również dzieci są na niego narażone, zwłaszcza przy nieodpowiedniej ochronie przed promieniowaniem UV. Dowiedz się czym jest czerniak, jakie są czynniki ryzyka, jak przebiega jego diagnozowanie i leczenie, a przede wszystkim – jak skutecznie chronić dzieci przed tym złośliwym nowotworem.

CZYM JEST CZERNIAK?

Czerniak to złośliwy nowotwór wywodzący się z melanocytów, czyli komórek barwnikowych produkujących melaninę. Choć czerniak najczęściej lokalizuje się na skórze, może występować również na błonach śluzowych, w gałce ocznej czy nawet w oponach mózgowo-rdzeniowych. Jest to jeden z najagresywniejszych nowotworów z uwagi na swoją zdolność do szybkiego rozprzestrzeniania się (przerzuty).

W Polsce czerniak odpowiada za około 2% wszystkich przypadków nowotworów, ale liczba zachorowań rośnie z roku na rok. Wcześnie wykryty czerniak jest uleczalny, jednak w zaawansowanych stadiach rokowania znacznie się pogarszają.

KTO JEST NARAŻONY NA ZACHOROWANIE?

Czerniak może dotknąć osoby w każdym wieku, w tym dzieci i nastolatki, chociaż u dzieci występuje znacznie rzadziej. Warto jednak znać czynniki ryzyka:

1. Ekspozycja na promieniowanie UV zarówno naturalne (słońce), jak i sztuczne (solaria). Należy pamiętać, iż skóra dziecka jest bardziej wrażliwa na działanie UV niż skóra dorosłych.
2. Oparzenia słoneczne w dzieciństwie. Szczególnie te, które prowadziły do pęcherzy.
3. Jasna karnacja, niebieska lub zielona tęczówka, rude lub blond włosy zwiększają podatność na uszkodzenia wywołane przez słońce.
4. Duża liczba znamion barwnikowych. Im więcej znamion, tym większe ryzyko.
5. Znamiona atypowe: nieregularne, asymetryczne, zmieniające się w czasie.
6. Historia rodzinna czerniaka. Genetyczne predyspozycje mają duże znaczenie.
7. Obniżona odporność w wyniku leczenia immunosupresyjnego.

JAK DIAGNOZUJE SIĘ CZERNIAKA?

Rozpoznanie czerniaka opiera się na dokładnym badaniu dermatologicznym. W przypadku dzieci, każda zmiana skórna, która budzi niepokój, powinna być oceniona przez specjalistę. Lekarz może użyć dermatoskopu – urządzenia pozwalającego na powiększenie i ocenę struktury znamienia.

Najczęściej stosowana jest metoda ABCDE:

• A (Asymmetry) – asymetryczny kształt
• B (Border) – nieregularne brzegi
• C (Color) – nierówna barwa
• D (Diameter) – średnica powyżej 6 mm
• E (Evolution) – zmiany w czasie

W przypadku podejrzenia czerniaka, zmianę usuwa się chirurgicznie i przesyła do badania histopatologicznego. Tylko to badanie daje pewne rozpoznanie.

LECZENIE CZERNIAKA

Leczenie czerniaka zależy od stopnia zaawansowania nowotworu. W początkowej fazie zazwyczaj wystarczy chirurgiczne usunięcie zmiany z marginesem zdrowej tkanki. W bardziej zaawansowanych przypadkach stosuje się: usunięcie węzłów chłonnych, farmakoterapię lekami pobudzającymi układ odpornościowy do walki z nowotworem, terapie celowane działające na konkretne mutacje komórek nowotworowych oraz chemioterapię i radioterapię.

W przypadku dzieci terapie dobierane są bardzo ostrożnie, z uwagi na delikatny organizm i konieczność zachowania funkcji rozwojowych.

JAK CHRONIĆ DZIECI PRZED CZERNIAKIEM?

Profilaktyka jest najważniejszym elementem walki z czerniakiem, a dzieci są szczególnie wrażliwe na działanie promieniowania UV. Oto kluczowe zalecenia dla rodziców:

1. UNIKANIE SŁOŃCA W GODZINACH SZCZYTU (10:00-16:00)
   Promieniowanie UVB, najbardziej rakotwórcze dla skóry, jest w tym czasie najsilniejsze. Należy ograniczyć przebywanie dziecka na dworze w tych godzinach, a jeśli to konieczne – zapewnić maksymalną ochronę fizyczną (cień, odzież, kremy).
2. NAKRYCIA GŁOWY I OKULARY PRZECIWSŁONECZNE
   Kapelusze z szerokim rondem chronią nie tylko głowę, ale także uszy i kark dziecka. Okulary przeciwsłoneczne z filtrem UV chronią wrażliwe oczy przed uszkodzeniami soczewki i siatkówki.
3. ODZIEŻ OCHRONNA
   Najlepiej sprawdza się odzież z długimi rękawami i nogawkami wykonana z materiałów z filtrem UV. Dziś na rynku dostępne są specjalistyczne ubrania UV50+ idealne na plażę czy do zabawy na zewnątrz.
4. STOSOWANIE KREMÓW Z FILTREM SPF 50+
   Należy stosować je na wszystkie odkryte partie ciała co 2 godziny oraz po każdym wyjściu z wody lub spoceniu się. Pamiętajmy, że kremy przeciwsłoneczne nie są przeznaczone do wydłużania ekspozycji na słońce, a do jej bezpiecznego skracania.
5. ZABEZPIECZANIE NIEMOWLĄT
   Niemowlęta do 6 miesięcy nie powinny być wystawiane na działanie promieniowania słonecznego w ogóle. Ich skóra jest zbyt cienka i nie zawiera jeszcze odpowiedniej ilości melaniny.
6. ZWRACANIE UWAGI NA CIEŃ I MIEJSCE ZABAWY
   Podczas spacerów i zabaw na świeżym powietrzu warto wybierać miejsca z naturalnym lub sztucznym cieniem: pod drzewami, zadaszeniami, parasolami czy wiatami.
7. EDUKACJA DZIECI
   Starsze dzieci powinny rozumieć, dlaczego ważne jest stosowanie ochrony przeciwsłonecznej. Warto z nimi rozmawiać o niebezpieczeństwach związanych z nadmiarem słońca i nauczyć ich podstawowych zasad bezpiecznego korzystania ze słońca.
8. REGULARNE KONTROLE DERMATOLOGICZNE
   Dzieci, zwłaszcza te z grupy ryzyka, powinny być regularnie badane przez dermatologa. Najlepiej wykonywać takie kontrole raz w roku oraz natychmiast, jeśli zauważy się zmiany w wyglądzie znamion.
9. FOTOPROTEKCJA PRZEZ CAŁY ROK
   Wbrew pozorom, ochrona przeciwsłoneczna jest potrzebna nie tylko latem. Promieniowanie UV przenika przez chmury i odbija się od śniegu, piasku i wody. Dlatego należy chronić dzieci również podczas zimowych spacerów czy ferii w górach.
10. UNIKANIE SZTUCZNEGO OPALANIA
    Choć solaria są zakazane dla osób niepełnoletnich w wielu krajach, wciąż zdarzają się przypadki łamania tego zakazu. Dzieci i nastolatki nie powinny być narażane na sztuczne promieniowanie UV.

Równie ważne jak ochrona fizyczna jest budowanie świadomości zarówno u rodziców, jak i dzieci. Edukacja na temat bezpiecznego korzystania ze słońca powinna być rozpoczynana już w przedszkolu. Rodzice powinni świecić przykładem, stosując te same zasady ochrony dla siebie.

EUROPEJSKI DZIEŃ WALKI Z CZERNIAKIEM – DLACZEGO WARTO O NIM MÓWIĆ?

12 maja to nie tylko data w kalendarzu – to moment, w którym europejskie instytucje zdrowotne, organizacje pozarządowe i środowiska medyczne jednoczą siły, by szerzyć wiedzę na temat czerniaka. Celem tego dnia jest zwrócenie uwagi społeczeństwa na znaczenie profilaktyki, wczesnego wykrywania i odpowiedniego leczenia nowotworów skóry.

Dzień ten to również świetna okazja, by rozmawiać z dziećmi i młodzieżą o zdrowych nawykach związanych ze słońcem. Edukacja prowadzona z okazji Europejskiego Dnia Walki z Czerniakiem może nie tylko zwiększyć wykrywalność nowotworów we wczesnym stadium, ale też realnie wpłynąć na spadek liczby zachorowań.

Czerniak jest groźnym, ale w wielu przypadkach uleczalnym nowotworem. Wczesne wykrycie daje bardzo duże szanse na wyleczenie. Dlatego tak ważna jest czujność rodziców i profilaktyka od najmłodszych lat. Europejski Dzień Walki z Czerniakiem to dobry moment, by zastanowić się nad codziennymi nawykami naszych dzieci i wprowadzić zmiany, które mogą uratować zdrowie, a nawet życie. Wspierajmy nasze dzieci w bezpiecznym poznawaniu świata – również w słoneczne dni.

Powyższy artykuł ma charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie stanowi profesjonalnej porady. Zawarte w nim wskazówki mają na celu pogłębianie wiedzy i świadomości czytelnika, jednak każdorazowe wdrożenie opisanych rozwiązań lub metod powinno być poprzedzone konsultacją ze specjalistą w danej dziedzinie. Tylko indywidualne podejście oraz opinia eksperta zapewnią bezpieczeństwo i adekwatność stosowania się do przedstawionych w artykule zaleceń.