Katar, choć pozornie błahy, jest jednym z najczęstszych objawów infekcji u dzieci. Towarzyszy mu często kaszel, ból gardła, gorączka czy ogólne osłabienie organizmu, co znacząco wpływa na samopoczucie i codzienne funkcjonowanie najmłodszych. Dowiedz się  jak rozpoznać katar, jakie są jego przyczyny i objawy, oraz jakie środki można podjąć, aby pomóc dziecku przejść przez tę dolegliwość. Warto więc wiedzieć, jak właściwie na niego reagować!

Katar to częsty objaw infekcji u dzieci. Jako objaw rzadko występuje samodzielnie, najczęściej towarzyszą mu kaszel, ból gardła, zmęczenie i ogólne osłabienie. Mogą współwystępować również objawy grypowe takie jak bóle mięśni czy gorączka.

JAK OBJAWIA SIĘ KATAR?

• drapaniem lub pieczeniem w nosie,
• częstym kichaniem,
• zapaleniem błony śluzowej nosa,
• zaleganiem wydzieliny w nosie,
• utrudnionym oddychaniem przez nos,
• wpływem na zmysł węchu i smaku.

Katar jest szczególnie ciężkim objawem u noworodków i niemowląt, ponieważ utrudnia im picie i przyjmowanie pokarmu. Dzieci płaczą, pozostają niespokojne i mają problemy ze snem. Dlatego nigdy nie należy lekceważyć kataru u najmłodszych dzieci oraz zawsze skorzystać z fachowej porady lekarskiej w takim wypadku.

Katar infekcyjny jest jednym z najczęstszych objawów wirusowych zapaleń górnych dróg oddechowych czy przeziębienia. Największe nasilenie zachorowań obserwuje się w miesiącach jesienno-zimowych. Dzieci poniżej 6. roku życia zapadają średnio na 6-8 epizodów przeziębień w ciągu roku, które trwają do 2 tygodni. Dzieci starsze chorują średnio 2-5 razy na rok, a infekcje takie są krótsze i trwają od 5 do 7 dni. Wirusy odpowiedzialne za tego typu infekcje to głównie rinowirusy, wirusy paragrypy, ale też RSV, wirus grypy, koronawirusy czy ludzkie metapneumowirusy oraz adenowirusy.

JAK ZMNIEJSZYĆ RYZYKO ZACHOROWANIA DZIECKA?

Oto kilka podstawowych sposobów:

• higiena rąk, dokładne ich mycie po przyjściu do domu, podróży komunikacją miejską oraz przed kontaktem z dzieckiem,
• zasłanianie nosa i ust podczas kichania i kaszlu,
• ogólne przestrzeganie zasad higieny,
• w miarę możliwości unikanie dużych skupisk ludzkich,
• stosowanie maseczek ochronnych, jeśli sami mamy objawy infekcji w celu ochrony innych,
• w miarę możliwości unikanie przebywania i kontaktu z osobami z objawami infekcji,
• szczepienia ochronne przeciw grypie sezonowej,
• suplementacja witaminy D3 odpowiednia dla wieku i zapotrzebowania dziecka, dawkę najlepiej ustalić z lekarzem pediatrą,
• dbanie o właściwą dietę u dziecka.

Należy również pamiętać, że zdecydowanie większe ryzyko wystąpienia takich infekcji występuje u dzieci, które przebywają w dużych skupiskach ludzkich, jakimi są żłobki i przedszkola.

Czasami oprócz kataru pojawiają się objawy takie jak uczucie ucisku na twarzy, bóle głowy czy ból ucha. Wtedy również należy skonsultować się z lekarzem, ponieważ mogą one świadczyć na przykład o zapaleniu zatok lub istnieniu wad anatomicznych. Katar zatokowy pojawia się w wyniku stanu zapalnego zatok, który najczęściej jest spowodowany infekcją bakteryjną. Mogą mu również towarzyszyć zawroty głowy i ból przy pochylaniu głowy. Wydzielina najczęściej jest gęsta i ma żółte zabarwienie. Często powoduje duży dyskomfort, a jej spływanie po tylnej ścianie gardła może nawet prowadzić do nudności. Takich objawów nie należy bagatelizować i szybko skonsultować się ze specjalistą, ponieważ brak odpowiedniej terapii w tym przypadku może prowadzić do powikłań i mieć poważne konsekwencje, takie jak na przykład obrzęk powiek, przekrwienie spojówek, ropień podokostnowy, zapalenie tkanek miękkich, ropień oczodołu, zakrzep zatoki jamistej, ropień mózgu czy nawet zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych.

Jeśli chodzi o inne możliwe powikłania infekcji wirusowych, możliwe jest także ich szerzenie się na ucho środkowe i/lub trąbkę Eustachiusza (strukturę łączącą ucho środkowe z gardłem). Takie powikłania najczęściej występują u niemowląt. U astmatyków może dojść do zaostrzenia astmy.

JAK MOŻNA PORADZIĆ SOBIE Z KATAREM W DOMU?

Jest kilka domowych sposobów, które można zastosować, aby złagodzić katar u dzieci. Oto niektóre z nich:

• nawilżanie powietrza w domu,
• zachęcanie dziecka do spożywania jak największej ilości płynów,
• dbanie o prawidłową toaletę nosa i jego oczyszczanie. Jeżeli dziecko samo potrafi wydmuchiwać nos, należy często mu o tym przypominać. Można korzystać z preparatów wody morskiej 3-5 razy dziennie. Niemowlętom należy odciągać wydzielinę za pomocą aspiratora.
• W przypadku nieprzyjemnego uczucia zatkania nosa można zastosować doraźnie krople zawierające substancje obkurczające błonę śluzową nosa przeznaczone dla dzieci 3 razy dziennie przez okres nie dłuższy niż 5 dni. Nie należy stosować tego typu preparatów przez dłuższy czas, ponieważ substancje obkurczające błonę śluzową nosa, stosowane przez dłuższy czas mogą dać efekt odwrotny do zamierzonego i spowodować nasilenie objawów nieżytu nosa.
• kilkukrotne wietrzenie pomieszczeń w ciągu dnia,
• inhalacje z roztworu soli fizjologicznej. W aptekach można zakupić ampułki z roztworem soli fizjologicznej, przeznaczone do przeprowadzania inhalacji przy pomocy inhalatora z nebulizatorem, czyli urządzenia medycznego, służącego do podawania drogą wziewną leków, których zadaniem jest udrożnienie dróg oddechowych. Dla większego komfortu dziecka ampułki te można przed użyciem schłodzić w lodówce.

Katar infekcyjny zwykle utrzymuje się przez okres około 7 dni. Jeśli po tym czasie objawy nie ustępują lub zaczynają się nasilać, konieczna będzie konsultacja z lekarzem.

Warto jednak pamiętać, że katar nie zawsze jest objawem infekcji, możemy mieć do czynienia z katarem spowodowanym alergią, czyli alergicznym nieżytem nosa. Objawia się on także swędzeniem, zaczerwienieniem, łzawieniem oczu, obrzękami pod oczami. Charakterystyczne są napadowe kichanie, wodnista wydzielina z nosa, świąd nosa oraz suchy kaszel. Stan ten jest spowodowany reakcją alergiczną na alergeny wziewne, zwane też inhalacyjnymi – takimi jak pyłki roślin (traw, drzew), zarodniki grzybów pleśniowych, roztocza kurzu domowego czy sierść zwierząt – psa, kota, królika, kawii domowej. U dzieci największe znaczenie mają alergeny o silnym potencjale uczulającym: roztocza kurzu domowego, pyłek brzozy, pyłek traw. Objawy te są spowodowane reakcją układu odpornościowego na alergeny – substancje uczulające. Częstość alergicznego nieżytu nosa  u dzieci narasta z wiekiem aż do okresu pokwitania. Katar alergiczny można podzielić ze względu na czas jego trwania. Wyróżniamy:

• okresowy nieżyt nosa – trwający mniej niż 4 dni w tygodniu lub krócej niż 4 tygodnie, a jego wystąpienie jest determinowane sezonowością wystąpienia danego alergenu, np. w okresie pylenia danych roślin;
• przewlekły nieżyt nosa – trwający dłużej niż 4 dni w tygodniu i dłużej niż 4 tygodnie, może mieć charakter całoroczny, jeśli dziecko ma stały kontakt z alergenem.

W terapii nieżytu alergicznego najważniejsza jest prawidłowa diagnostyka alergologiczna, ponieważ jej dokładne przeprowadzenie pozwoli ustalić alergen odpowiedzialny za powyższe objawy. Bardzo ważne jest ograniczenie ekspozycji na dany alergen. Alergiczny nieżyt nosa u dzieci nadal pozostaje chorobą niewystarczająco diagnozowaną i niewystarczająco leczoną. Poza tym, choremu podaje się najczęściej środki przeciwhistaminowe, w niektórych przypadkach kortykosteroidy. Często możliwe jest również przeprowadzenie odczulania. Alergiczny nieżyt nosa znacznie obniża jakość życia dziecka, a prawidłowo postawiona diagnoza i odpowiednie leczenie znacząco redukują objawy, poprawiając tym samym samopoczucie dziecka.

KIEDY NALEŻY BEZWZGLĘDNIE SKONSULTOWAĆ SIĘ Z LEKARZEM PEDIATRĄ?

• Katar występuje u noworodka lub niemowlęcia poniżej 3. roku życia, a oczyszczanie noska wcześniej zaproponowanymi domowymi sposobami nie przynosi pożądanych efektów. Szczególnie jeśli występują inne niepokojące dolegliwości, przykładowo trudności przy karmieniu piersią lub z butelki (utrudnione ssanie, mniejsza ilość przyjmowanego pokarmu i płynów, nieutulony płacz),
• Objawom towarzyszy duszność lub świszczący oddech.
• U starszego dziecka objawy nieżytu nosa utrzymują się powyżej 7 dni.
• Objawy nie ustępują po zastosowaniu typowych metod.
• Występują objawy dodatkowe, przykładowo: ból okolicy oczodołów i twarzy, ból głowy i obrzęk,
• Gorączka u dzieci starszych utrzymuje się powyżej 3 dni.
• Dziecko choruje na chorobę przewlekłą, na przykład na astmę, cukrzycę, niewydolność nerek lub występuje u niego wada wrodzona czy choroba genetyczna.
• Występuje gorączka powyżej 38 stopni Celsjusza ze słabą reakcją na leki przeciwgorączkowe, takie jak ibuprofen czy paracetamol.

Warto pamiętać, że w przypadku większości infekcji wirusowych nie jest dostępne leczenie przyczynowe za pomocą leków przeciwwirusowych, które eliminowałyby wirusy odpowiedzialne za wystąpienie infekcji i tym samym objawów nieżytu nosa. Nasze działania skupiają się na postępowaniu mającym na celu przede wszystkim eliminację objawów lub ich złagodzenie i tym samym zwiększenie komfortu dziecka. Tym samym należy pamiętać, że żółte lub zielone zabarwienie wydzieliny niekoniecznie musi świadczyć o bakteryjnej etiologii zakażenia, a może być po prostu naturalną cechą ustępowania infekcji. Dlatego w większości przypadków stosowanie antybiotyków nie jest zasadne. Antybiotyki to silne leki, których zadaniem jest eliminacja bakterii, a nie wirusów. Ich nieuzasadnione stosowanie może mieć wiele negatywnych konsekwencji w przyszłości i przyczyniać się do szerzenia antybiotykooporności. W przypadku infekcji u dziecka pamiętajmy o rozwadze i mądrym podejściu do sprawy oraz zdaniu się na wiedzę medyczną specjalistów.

Autorka artykułu: Liliana Klim
Artykuł powstał w ramach wolontariatu w obszarze promocji zdrowia na rzecz Fundacji Uniwersyteckiego Szpitala Dziecięcego w Krakowie „O ZDROWIE DZIECKA”. 

Powyższy artykuł ma charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie stanowi profesjonalnej porady. Zawarte w nim wskazówki mają na celu pogłębianie wiedzy i świadomości czytelnika, jednak każdorazowe wdrożenie opisanych rozwiązań lub metod powinno być poprzedzone konsultacją ze specjalistą w danej dziedzinie. Tylko indywidualne podejście oraz opinia eksperta zapewnią bezpieczeństwo i adekwatność stosowania się do przedstawionych w artykule zaleceń.