Szczepienia ochronne stanowią jeden z filarów zdrowia publicznego, chroniąc dzieci przed groźnymi chorobami zakaźnymi. W Polsce system szczepień jest ściśle regulowany i oparty na Programie Szczepień Ochronnych (PSO), który określa harmonogram szczepień obowiązkowych i zalecanych dla dzieci i młodzieży do 19. roku życia.

PODSTAWY PRAWNE I ORGANIZACYJNE

Podstawą prawną obowiązku szczepień w Polsce jest ustawa z dnia 5 grudnia 2008 r. o zapobieganiu oraz zwalczaniu zakażeń i chorób zakaźnych u ludzi. Szczegółowy wykaz szczepień obowiązkowych określa Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 września 2023 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych. Program Szczepień Ochronnych na dany rok jest publikowany w formie obwieszczenia Ministra Zdrowia.

KALENDARZ SZCZEPIEŃ DZIECI W POLSCE

Kalendarz szczepień dzieci w Polsce to podstawowy dokument organizujący realizację szczepień ochronnych wśród najmłodszych. Co roku jest aktualizowany przez Głównego Inspektora Sanitarnego i ogłaszany w formie obwieszczenia Ministra Zdrowia, jako część Programu Szczepień Ochronnych (PSO).

Kalendarz zawiera wykaz szczepień przewidzianych dla dzieci od chwili narodzin do 19. roku życia. Wyróżnia się w nim dwa zasadnicze typy szczepień: obowiązkowe, które są realizowane w określonych terminach i dotyczą wszystkich dzieci w Polsce, oraz zalecane, które nie są obowiązkiem prawnym, ale rekomendowane są przez ekspertów ze względu na ich skuteczność i przydatność w profilaktyce zakażeń.

Program szczepień dostosowany jest do wieku dziecka oraz ryzyka epidemiologicznego. Uwzględnia zarówno szczepienia pierwotne (czyli pierwsze dawki), jak i dawki przypominające, niezbędne do utrzymania długotrwałej odporności.

Struktura kalendarza jest przejrzysta i podzielona na etapy: okres noworodkowy, niemowlęcy, wczesnodziecięcy, przedszkolny, szkolny oraz młodzieńczy. Każdy etap obejmuje konkretne szczepionki, harmonogram ich podania oraz sposób dawkowania (np. szczepienia podstawowe, przypominające lub uzupełniające).

Celem tego systemu jest nie tylko ochrona indywidualna dziecka, ale także budowanie odporności populacyjnej – czyli zabezpieczenia całych społeczności przed występowaniem groźnych chorób zakaźnych, takich jak odra, błonica, krztusiec czy polio.

SZCZEPIENIA OBOWIĄZKOWE

• Wirusowe zapalenie wątroby typu B (HBV):
  Pierwsza dawka podawana jest w ciągu 24 godzin po urodzeniu, kolejne dawki w 2. i 7. miesiącu życia.
• Gruźlica (BCG):
  Szczepienie wykonywane jest w ciągu 24 godzin po urodzeniu.
• Błonica, tężec, krztusiec (DTP):
  Szczepienia podawane są w 2., 3-4., 5-6., 16-18. miesiącu życia oraz w 6. i 14. roku życia.
• Poliomyelitis (IPV):
  Szczepienia podawane są w 2., 3-4., 5-6., 16-18. miesiącu życia oraz w 6. roku życia.
• Haemophilus influenzae typu b (Hib):
  Szczepienia podawane są w 2., 3-4., 5-6., 16-18. miesiącu życia.
• Odrze, śwince, różyczce (MMR):
  Pierwsza dawka w 13-15. miesiącu życia, druga w 6. roku życia.

SZCZEPIENIA ZALECANE

• Rotawirusy (RV):
  Szczepienia podawane są doustnie w 2., 3-4., 5-6. miesiącu życia.
• Pneumokoki (PCV):
  Szczepienia podawane są w 2., 3-4., 5-6. miesiącu życia oraz w 13-15. miesiącu życia.
• Meningokoki (MenB i MenACWY):
  Szczepienia zalecane w zależności od wieku dziecka i ryzyka zakażenia.
• Wirus brodawczaka ludzkiego (HPV):
  Od 1 września 2024 r. szczepienia są bezpłatne dla dziewcząt i chłopców po ukończeniu 9 lat do 14 lat.
• Grypa:
  Szczepienia zalecane corocznie dla dzieci od 6. miesiąca życia.
• Ospa wietrzna (VZV):
  Szczepienia zalecane dla dzieci w wieku przedszkolnym.
• COVID-19:
  Szczepienia zalecane dla dzieci zgodnie z aktualnymi rekomendacjami.
• Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM):
  Szczepienia zalecane dla dzieci mieszkających w rejonach endemicznych.
• Wirusowe zapalenie wątroby typu A (HAV):
  Szczepienia zalecane dla dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym.

OBOWIĄZKOWOŚĆ SZCZEPIEŃ I KONSEKWENCJE UCHYLANIA SIĘ

Szczepienia obowiązkowe są egzekwowane przez państwo. Rodzice lub opiekunowie prawni, którzy odmawiają zaszczepienia dziecka, mogą zostać ukarani grzywną. W przypadku dalszego uchylania się od obowiązku szczepień, mogą być nałożone kolejne grzywny. Dane dotyczące liczby uchyleń od szczepień są publikowane w Biuletynach Szczepienia Ochronne przez Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH-PIB.

KOSZTY SZCZEPIEŃ

Szczepienia obowiązkowe są finansowane z budżetu państwa i bezpłatne dla pacjentów. Koszty szczepień zalecanych mogą być pokrywane przez pacjentów lub refundowane w całości lub częściowo przez państwo, w zależności od decyzji Ministra Zdrowia. Ceny szczepionek zalecanych różnią się w zależności od rodzaju szczepionki i miejsca szczepienia.

Kalendarz szczepień dzieci w Polsce jest kompleksowym programem mającym na celu ochronę zdrowia najmłodszych przed groźnymi chorobami zakaźnymi. Obowiązkowe szczepienia są bezpłatne i egzekwowane przez państwo, natomiast szczepienia zalecane stanowią dodatkową ochronę i mogą być finansowane przez pacjentów lub refundowane. Regularne aktualizacje kalendarza szczepień uwzględniają zmieniającą się sytuację epidemiologiczną i postęp w medycynie.

WARTO WIEDZIEĆ!

By na bieżąco znać zagrożenie i wiedzieć, jak najlepiej chronić siebie i swoich bliskich, warto monitorować informacje o szczepieniach.  W tym celu najlepiej sprawdzać strony internetowe instytucji zdrowia publicznego, takich jak:

• Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny>>>
• Ministerstwo Zdrowia>>>
• Narodowy Fundusz Zdrowia>>>

Powyższy artykuł ma charakter wyłącznie informacyjno-edukacyjny i nie stanowi profesjonalnej porady. Zawarte w nim wskazówki mają na celu pogłębianie wiedzy i świadomości czytelnika, jednak każdorazowe wdrożenie opisanych rozwiązań lub metod powinno być poprzedzone konsultacją ze specjalistą w danej dziedzinie. Tylko indywidualne podejście oraz opinia eksperta zapewnią bezpieczeństwo i adekwatność stosowania się do przedstawionych w artykule zaleceń.

Bibliografia

• Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego PZH-PIB: https://szczepienia.pzh.gov.pl/
• Program Szczepień Ochronnych w 2025 roku: https://szczepienia.pzh.gov.pl/kalendarz-szczepien-2025/
• Kalendarz szczepień dzieci i młodzieży na 2025 rok (PDF): https://szczepienia.pzh.gov.pl/wp-content/uploads/2025/01/Kalendarz-Szczepien-2025.pdf
• Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 27 września 2023 r. w sprawie obowiązkowych szczepień ochronnych.
• Obwieszczenie Ministra Zdrowia w sprawie wykazu bezpłatnych, zalecanych szczepień ochronnych z dnia 3 października 2024 r.
• Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na 2025.